Stres faktörleri her çocuk için farklı etkiler yaratsa da, bazı çocuklar bu etkilere diğerlerine göre daha hassas olsa da, stres etkenlerinin varlığı ve şiddeti arttıkça, her çocuk/bebek kendi içinde etkilenebilir. Başka bir deyişle, stres etkenlerinin varlığında dahi nispeten olumlu bir davranış ve duygulanım görüntüsü içinde olan bir bebek, stres etkenleri ortadan kalktığında, ya da hafiflediğinde, daha önce göstermediği ölçüde, daha iyi bir görüntü sergileyebilir. Öte yandan, psikososyal gelişimi tamamen normal olan bir bebek, tek bir stres etkeni ile ciddi ruhsal sıkıntı içine girebilir. Stres etkenlerinin çocuğu etkileme şiddeti, o etkenin süresi, şiddeti, anlamı, telafi mekanizmaları, çocuğun bilişsel kapasitesi, gelişim düzeyi vs. gibi faktörler tarafından şekillenir. Önemli bir nokta da, çocuk/bebek herhangi bir sorun ortaya koymuyor diyerek, olası stres faktörlerinin görmezden gelinmemesi gerekir. Ancak, belirli şiddetteki stres hayatın her aşamasında var olmaya devam edecek, zaman zaman itici güç olacaktır. Önemli olan, bu olasılıkların farkında olmak, gerekli önlemleri almak ve stresle baş etme yöntemlerini ve becerilerini geliştirmektir.
Bu yaşlar için (0-4 yaş) tanımlanmış, önemli stres faktörleri olarak aşağıdakiler sayılabilir (Tablo 1.4.1)
Tablo 1.4.1 Bebekler için Ruhsal-Toplumsal ve Çevresel Zorlayıcılar Kontrol Listesi
Çocuğa destek veren birincil kişiler ile ilgili zorluklar
Kardeş doğumu
Birincil bakım veren çevrede değişiklik
Evlat edinilme
Koruyucu aile yanında kalma
Kurum bakımında olan çocuk
Anababa ölümü
Aileden bir başkasının ölümü
Aileden olmayan önemli birinin yitimi
Evde şiddet
Duygusal örselenme
Evlilikle ilgili geçimsizlik
Anababanın tıbbi hastalığı (akut ya da kronik, tanımlayın)
İhmal
Evde yeni bir erişkin olması
Anne-babanın boşanması ya da ayrı yaşaması
Anne-babanın ruhsal hastalığı
Anne-babanın çocuktan ayrılması (örn. şehir dışında iş, hastaneye yatış)
Anne-babanın ayrılması (iş nedeniyle)
Anne-babanın madde kullanması
Bedensel örselenme
Çocuğun evden alınması
Kardeşle önemli uyuşmazlık ya da şiddet
Cinsel örselenme
Kardeşin ruhsal hastalığı
Kardeşin madde kullanımı
Sosyal Çevredeki Zorluklar
Kültür çatışmaları
Ayrımcılık
Ailenin sosyal desteğinin yetersiz olması
Tek anababalı aile
Eğitim/ Çocuk bakımı ile ilgili zorluklar
Ev dışında 9 saatten uzun süren bakım
Çocuğa bakım sağlayanlarda çok sayıda değişiklik
Yüksek okul diploması olmayan anababa
Anababanın okur-yazar olmaması ya da düşük okur-yazarlık
Okul öncesi ortamın niteliğinin düşük olması (örn. sağlık ve güvenlik kaygıları, çocuk/eğitici oranının yüksek olması, büyük gruplar, eğitimi yetersiz eleman, sosyal ve duygusal gelişime yetersiz önem verilmesi)
Oturma, barınma ile ilgili zorluklar
Evden ayrılma
Evsizlik
Çok sayıda taşınma
Isı, elektrik, su ve telefon sağlamada sorunlar
Güvensiz ya da çok kalabalık ortamda barınma
Ekonomik zorluklar
Güvensiz, sağlıksız yiyecek
Çok fazla borç
Yoksulluk ya da yoksulluğa yakınlık
İşle ilgili zorluklar
Anababanın işinin tehlikeli ya da zorlayıcı olması (sivil)
Askeri konuşlandırma
Ebeveynin işinin olmaması
Ebeveynin iş kaybı tehdidi
Sağlık-bakıma ulaşmada zorluklar
O bölgede yetersiz sağlık hizmetleri
Sağlık güvencesinin yetersiz olması ya da olmaması
Çocuğun Sağlığı
Çocuğun hastaneye yatması
Çocukta tıbbi bir hastalık (akut ya da kronik) çocuk kazası/yaralanması (örn:hayvan ısırığı, araç kazasında yolcu olması)
Çocuğa uygulanan tıbbi girişim(ler)
Yasal/kanuna karşı haklarda karşılaşılan zorluklar
Çocuk Koruma Hizmetlerinin devreye girmesi
Çocuğun cinayete tanık olması
Anababa boşanması sırasında çocuk velayeti ile ilgili tartışmalar
Göçmen olmak
Anababanın tutuklanması, hapsi
Anababanın cinayete tanık olması
Diğerleri
Kaçırılma (tanımlayın, aile üyesi ya da bir başkası tarafından)
Çocuğun şiddete tanık olması (evde ya da ev dışında)
Epidemik (örn.AIDS)
Doğal afet (örn. Yangın, deprem)
Savaş/terör
Bebeği etkileyen çevresel unsurlar boyuta göre mikrobağlam ve makrobağlamda ele alınabilir. Birkaç unsur bir araya geldiğinde etkilenme daha fazla olabilir. Bazı unsurlar birbirlerinin etkilerini artırırken (ör, yoksulluk ve eğitimsizlik), bazı unsurlar nispeten birbirinden bağımsız kabûl edilebilir. Hangi faktörlerin (ör, kültürel beklentiler, zekâ düzeyi, yetersiz uyaran, genetik özellikler, besinsel yetersizlikler, vs.) psikiyatrik bir bozukluğun oluşumunda (ör, regülasyon bozuklukları, depresyon, vs.) daha önemli bir neden olduğu yine diğer faktörlere bağlı olarak (ör, kişisel özellikler, toplumsal yapı, cinsiyet, yaş, yer ve zaman, vs.) değişim gösterir. Her bir uzmanlık alanı bazı faktörleri daha öncelikli olarak değerli bulabilir (ör, sosyologlar ekonomik nedenlere, antropologlar kültürel unsurlara, psikologlar bireysel deneyimlere daha fazla vurgu yapabilir). Günümüzde yaygın olarak kabûl gören transaksiyonel modele göre tüm faktörler birbirleriyle etkileşim içindedir ve bebek ruh sağlığı uzmanı tüm bu faktörleri ayrıntısı ile ele almaya çalışır.
KAYNAKLAR
DelCarmen-Wiggins R, Carter AS (2001). Introduction-Assessment of infant and toddler mental health: advances and challenges. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 40:8-10.
Flouri E, Buchanan A (2003). The role of father involvement in children’s later mental health. Journal of Adolescence, 26:63-78
Karabekiroğlu K, Rodopman-Arman A, Berkem M (2006). Relation of Offspring’s Psychiatric Diagnosis to the Timing of Parental Depression. World Psychiatric Association International Congress, July 12-16, Istanbul, Turkey. Türk Psikiyatri Dergisi, 17(2):Supp1, 257
Lamb ME, Teti DM, Bornstein MH, Nash A. (2002). Infancy. In: Child and Adolescent Psychiatry. A Comprehensive Textbook. s.293-295 3.Ed: Lewis M. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, USA
Seifer R, Dickstein S (2000). Parental Mental Illness and Infant Development. In: Handbook of Infant Mental Health.. S.145-160. 2. Ed: Zeanah Jr. CH. The Guilford Pres. New York
Zahn-Waxler CJ (2003) Emotional Regulation and Developmental Health: Infancy and Early Childhood. Children of Depressed Mothers. In: Zuckerman BS, Lieberman AF, Fox NA s. 203-219. Johnson & Johnson Pediatric Institute. USA
Zeanah CH, Boris NW, Larrieu JA (1997) Infant Development and Developmental Risk: A Review of the Past 10 Years. Journal of American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36:165-178
Dr. Koray Karabekiroğlu
En iyi 1024x768 çözünürlükte görüntülenir...
Bu sitede yer alan yazıların her türlü yayın hakkı Dr. Koray Karabekiroğlu'na ait olup; kendisinden Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu'na göre yazılı izin alınmadan söz konusu yazıların herhangi bir bölümü veya tamamı iktibas edilemez
veya herhangi bir usul ile çoğaltılamaz.
Kaynak göstermek ve bilimsel kurallara riayet edilmek kaydı ile alıntı yapılması mümkündür.
