Bir ergen yetiştirme sürecinde anne babalar hangi noktalara dikkat etmelidir?



Belki de bir genç olmaktan daha zor bir şey, bir genç yetiştirmektir. Hormonlar bir yandan, bağımsızlık mücadelesi, akran baskıları, kimlik oluşumu gibi etkenler öte yandan gencin hayatını etkilerken, nasıl bir disiplin yönteminin etkin olacağını, sanki birden değişen farklı bir insan görünümü kazanan bu insanla nasıl ilişki kurulacağını en çok ebeveynin yaratıcılığı, sabrı ve cesareti belirler. Ergenlik çağı çocukluktan yetişkinliğe giden bir yolculuksa, bu yaştaki birini yetiştirmek de öyle bir yolculuktur. Bu yolculukta değerler, idealler, sosyal ilişkiler, hayata dair hedefler şekillenmeye başlar ve bir ömür boyu sürer. Her yolculuk gibi, bu yolculukta da yorgunluk ve zorluklar vardır. Mücadeleler başarı ve kayıp arasında gidip gelir. Yolculuk sürdükçe umut da devam eder, kayıpların tekrardan başarıya, güçsüzlüklerin de tekrar cesarete dönüşebileceği umudu… Her maceralı yolculukta olduğu gibi, her yolculuk birbirinden farklıdır. Fakat köşe taşları ortaktır. Her ergen kendi kararlarını kendi verse de, iyi bir aile ortamı daha güvenli seçimlerin yapılmasına, daha az risk alınmasına yardımcı olur. Ebeveynlerle sıcak, yakın, kuvvetli ilişkiler gençte kendine güven ve saygının temellerinin oluşturur. Suçtan, alkol ve diğer zararlı alışkanlıklardan, kötü akran ilişkilerinden, cinsel risklerden ve düşük bir özgüvenden korunmak için güvenli sınırlar çizer. Bazı anne babalık teknikleri bu açıdan diğerlerinden üstündür. Bu teknik üç temel öğeden oluşur: bağlantı-ilişki, izlem-gözlem ve psikolojik otonomi.

1. Bağlantı- ilişki: Ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişki tüm diğer ilişkiler öncesi bir zemindir. Eğer bu ilişki tutarlı, süreğen, pozitif, sıcak, kibar, saygılı bir karaktere sahipse, çocuk daha sosyal bir yapı içinde olacaktır. Diğer insanlara daha sıcak, daha pozitif ve empatik olurlar. İlişkilerinde kendilerine güvenleri daha fazladır ve başka insanlarla işbirliğine daha açıktırlar. İleri yaşlarda daha az depresyon yaşarlar.

2. İzlem- gözlem: Kendi uğraşlarına daha fazla ilgi gösteren, arkadaşlarını tanıyan ebeveynlere sahip gençler başlarının daha az derde girdiğini belirtirler. Burada izlem- gözlem müdahalecilikten çok koruyuculuk özelliğine sahiptir. Korunan, gözlenen gençler daha az yalan söylerler, daha az çalarlar ve daha az kötü alışkanlıklar edinirler. Bu yaklaşım aynı zamanda gençleri, kötü alışkanlıklar ve davranışlar üzerine akran baskısından daha fazla korur.

3. Psikolojik otonomi: Ebeveynler gençlerin fikirlerine kimi zaman kendi fikirlerine zıt olsa bile, saygı gösterdikçe, genç daha özgür olarak ve daha cesurca fikirlerini, inançlarını geliştirir. Kendi duygularının, güçlü ve zayıf taraflarının daha fazla farkında olur. Psikolojik kontrol ise, gençlerde sorumluluk alma, kendine güven duygularını zedeler, suçluluk ve isyan duygu ve davranışlarını körükler. Bu da zaman içinde depresyon ve antisosyal özellikler gelişimi için ortam yaratır.

Bu üç yaklaşım her ne kadar basit görünse de uygulamada çok fazla zorluk içerir. En ufak bir yaklaşım sapması gençte hayal kırıklığı, öfke duygularını ortaya çıkarabilir. “Beni hiç anlamıyorsun” , “Sadece beni yalnız bırak”, “Yeter artık, dayanamıyorum” gibi cümleler bir anda hayatınızın önemli parçaları haline geliverir. Bu yaşlarda zaman içinde ebeveyn-çocuk ilişkisinin yerini akran ilişkileri almaya başlasa da ebeveyn-çocuk ilişkisinin yerine geçebilecek bir ilişki yoktur. Gençlerle zaman geçirmek önemlidir. Beraber gidilen bir spor aktivitesi, konser, küçük bir gezi hem eğlenceli zaman geçirmek hem de gencin zamanla değişen özelliklerini daha yakından fark etmek için iyi fırsatlardır. Disiplin yöntemlerinin işe yarayabilmesi için pozitif ve düzenli bir iletişim-birliktelik gereklidir. Sıcaklığa ve saygıya dayalı bir ilişki, disiplinin sert ve sıkıntı verici yanlarına dayanabilme gücü verir. Belki beraber zaman geçirmenin en zor tarafı doğru miktarı belirlemektir. Dikkatli olunması gereken aslında uyanık bir şekilde gencin nerede olduğunu ve ne yaptığını biliyor olmaktır. Disiplin her ne kadar sıkıcı da olsa, saygı ve sıcaklığı kaybetmediği müddetçe, daha sonra yaşanabilecek olası acılardan daha az sıkıntı vericidir. Unutulmamalıdır ki gençlik döneminin en belirgin arzusu olan “bağımsızlık isteği”, gencin anne babasının sağladığı sınırların ona güven verdiğini itiraf etmesini engelleyecektir.

Gençlik değişim ve ayaklanma zamanıdır. Aile kuralları ve sınırları toplumda kimlik edinmeye çalışan, ilişkilerinde zorlanan genç için tutarlılık ve devamlılık hissi yaratacaktır. Bazen bu kuralların ve standartların bunaltıcı olduğunu söylese de, baş döndürücü, sınırları ve kuralları net olmayan bir dünyada onun için bir rehber, bir harita görevi görecektir. Net sınır ve standardı olan kurallar, hayatı ölçmek için tutarlı, güvenilir bir ölçü aracı olur.

Disiplin ve kural koyma sürecinde, davranışların nitelikleri ve olası sonuçları gençle birlikte ele alındığında, davranış gerçekleştiğinde ve sonrasında kuralları uygulamak daha kolay olacaktır. Böylelikle karşılaşılan durum ve sonuçlar genç tarafından daha makul karşılanacak, haksızlık olduğu düşüncesini yaratmayacaktır. Gencin kuralları delmesi durumunda duygusal davranmak, bu davranışı kendi otoritelerine karşı görmek doğru değildir. Bu noktada evin ve yaşanan ortamın kurallarına karşı gelinmektedir. Kuralları tekrar gözden geçirmek ve hatırlatmak, çoğu zaman gencin kurallara uymasını sağlayamaya yeterli olacaktır. Önemli noktalardan bir diğeri de psikolojik kontrol ile disiplinin karıştırılmaması gerekliliğidir. Onlara belli davranış beklentisi sunmak, onları özgür bırakmamak, ya da sizin aksinizi düşünmesini engellemek değildir. Anne babalar çoğu zaman kendileri gibi düşünen çocukları olursa, doğru davranan çocuklara sahip olacaklarını düşünürler. Suçluluk hissini, sevgisiz bırakmayı, küsmeyi disiplinin parçası olarak kullanma yolunu seçerler. Anne babalık rollerinden önemli bir tanesi de hayatın içindeki olaylara bir açıklama önerisi sunmaktır. Bazen bu açıklama tonu öneriyi geçer ve fikri doğrudan empoze etme noktasına gelir. Bu nokta “psikolojik kontrol” ile amacından sapar. İstenen davranışın gerçekleşmesi bu yolla riske girdiği gibi, genç kendi doğrularını bulma yolunda da özgür hissetmeyerek, olumsuz kararlara yönlenebilecektir. Ayrıca genç kendi ulaştığı karar düşüncesi yerine, ona dayatılan karar hissine kapıldıkça, o yaşın özelliği gereği aksini yapmaya meyledebilecektir. Başkaldıran çocukları karşısında çoğu ebeveyn daha fazla davranışsal kontrol yerine daha fazla psikolojik kontrol kullanma yolunu seçmekte, bu da zaman içinde bir kısır döngü halini almaktadır. Psikolojik kontrol altında hisseden genç daha fazla isyan duyguları yaşayarak, kendisine daha da fazla psikolojik kontrol uygulanmasına neden olmaktadır. Suçluluk duygusu doğurma, küsme gibi yöntemler yerine daha fazla izlem-gözlem bu kısır döngüyü kırma fırsatı yaratır. Kısacası çocuğun kendisini kontrol etmek yerine onun davranışını kontrol etmeye konsantre olan ebeveyn daha başarılı olacaktır. Sonuçta, gencinizle çıktığınız yolda güçlüklere karşı göğüs gererken yanınızda;